Czyim głosem mówi papuga? „Zagubieni” Petra Zelenki już w kinach!

Dzisiaj moim gościem jest Pavel Dobrosielski, filozof, kulturoznawca, absolwent prestiżowego liceum imienia Czeskiej Marynarki Wojennej. Wspólnie obejrzeliśmy najnowszy film Petra Zelenki pt. Zagubieni (Ztraceni v Mnichově) i wspólnie podzielimy się z Państwem naszymi wrażeniami.

Z początku wydaje się, że Zagubieni to historia o gadającej papudze przysłanej do Pragi przez Francuzów w 70 rocznicę układu monachijskiego, która zamiast załagodzić trudną francusko-czeską pamięć, wywołuje skandal dyplomatyczny. Po kilkudziesięciu minutach okazuje się jednak, że cała ta historia to tylko… czeska komedia, którą bezskutecznie próbuje nakręcić grupa dość ekscentrycznych filmowców.

O czym nie napiszemy

Marcin:

Jeszcze przed wejściem na salę kinową dobrze wiedzieliśmy, co powinniśmy napisać. „Dlaczego nie jesteśmy tacy, jak Czesi? Tak wiele możemy się od nich nauczyć w kwestii filmów o pamięci historycznej… Z bohaterami Zelenki łączy nas tak wiele: poczucie narodowego przekleństwa czy brzemienia, niechęć do zdradzieckich Francuzów, poszukiwanie w historii sekretnego drugiego i trzeciego dna. Dlaczego więc nie potrafimy przeżywać swoich traum tak jak oni – z ironią i humorem, przekuwając swoją prowincjonalność w atut?”

Niestety, publikowanie tekstów, które się ułożyło przed obejrzeniem filmu, to prosta droga do tego, żeby brzmieć jak profesjonalni recenzenci. Więc powiemy o czymś zupełnie innym.

Pavel:

Powiemy o rzeczywistym radcy ambasady Francji w Polsce, Stanislasie Pierret, który w filmie fabularnym wcielił się w rolę dyrektora Instytutu Francuskiego w Pradze, a w filmie dokumentalnym o kulisach powstawania tego pierwszego filmu zagrał bankrutującego praskiego paszteciarza, udającego francuskiego aktora, który umarł w trakcie zdjęć, których i tak nie udałoby się dokończyć, ponieważ producentom nie wyszedł szwindel z wyłudzeniem środków unijnych.

Nie wspomnimy natomiast o postaci, którą publiczność czeskiej telewizji obwołała w roku 2005 „najwybitniejszym Czechem”. Jara Cimrman, wynalazca, dramatopisarz, eksperymentator teatru, kompozytor, dentysta, filozof, narciarz, globtroter, architekt, kryminolog, ginekolog-samouk, pedagog, przyjaciel i nauczyciel Alberta Einsteina. Nie przywołamy także filmu Czeski sen (2004), instalacji Entropa (2009) ani fikcyjnej Partiii Umiarkowanego Postępu (w Granicach Prawa), założonej w 1911 roku przez Jaroslava Haška.

„Upieranie się przy prawdzie od czasów Habsburgów nie wychodziło u nas nikomu na dobre” – mówił Mariuszowi Szczygłowi czeski kioskarz.

Wielopoziomowa mistyfikacja

Pavel:

Piszemy o tym wszystkim nie po to, aby po raz kolejny zadręczać Polaków „czeskim poczuciem humoru”, absurdem i godną naśladowania postawą życiową, skontrastowaną z martyrologią, nadętością i ogólnym ponuractwem. Mistyfikacja to czeski gatunek narodowy – ta oczywistość musi jednak w przypadku Zagubionych stanowić raczej punkt wyjścia niż dojścia.

Szkatułkowa konstrukcja tego obrazu, łącznie z konwencją mockumentary, daje nam złudzenie uchwycenia ukrytych mechanizmów konstrukcji świata przedstawionego, zajrzenia za zasłonę rzeczywistości, dostrzeżenia prawdy – która zawsze okazuje się jednak tylko mitem zastępującym inny mit, monachijską zdradą zastąpioną przez ostateczną przebiegłość Edvarda Beneša. Jak zatem zrobiony jest ten mit?

Ale tę samą strategię Zelenka stosuje także w filmie2. Pastiszowy dokument dostarcza nam 1000 powodów, dla których film1 nie powstał. Od alergii po zgon, przez cały alfabet ciągną się nieszczęścia, sabotaże i pechowe zbiegi okoliczności. Ale żaden z nich nie był tym właściwym, przez który nakręcenie Zagubionych (filmu1) miało się okazać niemożliwe.

Dlaczego film się nie udał?